Poreklo naroda i kultura Panonska nizija i Balkan

# Slovenski tragovi od Tise do Dunavu – i kako je Nadrljan postao Sanad  

(Istorijska priča koju nosimo u prezimenu)

Kada danas vozite autoputem od Sente prema Đeru i Ostrogonu, prolazite kroz zemlju koja je pre 1.400 godina bila puna slovenskih naselja. Imena mesta, reka i brda i dalje tiho pričaju tu priču – samo što su malo „pomađarena“.

## 1. Sloveni su ovde bili prvi (6–9. vek)

Još u 6. veku masovne grupe Slavena (Sklaveni i Anti) dolaze iz današnje zapadne Ukrajine i istočne Poljske u Panonsku nizinu.  

Glavni pravci kretanja:

- severozapadno → Moravska vrata → Češka, Slovačka, Poljska

- južno → preko ravne današnje Mađarske → Balkan

Većina Južnih Slavena (pretci Srba, Hrvata, Bugara, Makedonaca) prošla je upravo preko teritorije današnje Mađarske i mnogi su se tu zadržali stolećima.

## 2. Avari i Sloveni zajedno (568–795)

Avari su bili nomadska elita iz Azije, ali je 70–90 % stanovništva Panonije činilo slovensko seljaštvo. Zato arheolozi govore o „avarsko-slovenskoj kulturi“ – konjanici su bili Avari, a orači i zanatlije Sloveni.

## 3. Mađari dolaze tek 895–900.

Našli su zemlju punu Slovena (procena: preko milion slovenskog življa naspram 100–300 hiljada mađarskih doseljenika). Zato su preuzeli stotine slovenskih imena mesta i reka i samo ih malo prilagodili.

## 4. Slovenska imena koja i danas vidite na putu kroz Mađarsku

Szentes ← Svetъcь (sveto mesto)  

Szolnok ← Solьnikъ (slani izvor)  

Tisza ← Tisa  

Komárom ← Komarьnъ (komarac)  

Rába ← Raba  

Esztergom ← Strěgъmъ / Ostrogomъ (straža, utvrda)  

Zala ← Zalъ (zeleno)  

Dráva ← Drava  

Pécs ← Pečь (pećina, peć)  

Szeged ← Sěgědъ (ostrvo)  

Siófok ← Šokь (Šokac)

Dunav, Sava, Drava, Tisa, Mura – sva imena su slovenska. Mađari su ih samo nasledili.

## 5. Šta se desilo posle dolaska Mađara?

U centralnoj Panoniji Sloveni su postepeno asimilovani. Na periferiji su opstali kao današnji Slovaci, gradišćanski Hrvati, Prekmurci, te Srbi i Hrvati u Bačkoj i Banatu. Mađarska je ušla kao klin između Zapadnih i Južnih Slavena.

## 6. Velika seoba Srba 1690.

Tokom Velikog bečkog rata oko 200–300 hiljada Srba pošlo je sa patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem na sever. Habzburzi su im dali zemlju i privilegije u zamenu za graničarsku službu. Tako su naseljena opustela sela u Bačkoj i Banatu – uključujući Nadrljan (Adorján), Sanad, Kanjižu, Sentu, Čoku…

## 7. Nadrljan (Adorján) i prezime Nadrljanski

Nadrljan je masovno naseljen Srbima posle 1690. U matičnim knjigama 18. veka svi stanovnici Adorjana upisivani su kao „Nadrljanski“ – to je toponimsko prezime (kao Beogradlija). Kada su se porodice selile u Sanad i okolinu, zadržavale su to prezime.